Hồ nước trước Phương Đình Đứng ở góc độ kiến trúc, nhà thờ đá Phát Diệm (Ninh Bình) có những đặc điểm rất khác biệt so với những nhà thờ công giáo khác. Đó là sự tồn tại ở dạng một quần thể kiến trúc, sự kết hợp hài hòa giữa văn hóa châu Âu - bản địa và đặc trưng vật liệu xây dựng: đá.
Nhà thờ Phát Diệm được xây dựng vào cuối thế kỉ 19 do linh mục Trần Lục (1825 - 1899) vốn là một giáo sĩ thuộc xứ Phát Diệm, đồng thời làm quan dưới triều Tự Đức. Bản thân ông cũng chính là người thiết kế và điều hành thi công công trình độc nhất vô nhị tại Việt Nam này trong suốt 24 năm.
 |
| Toàn cảnh nhà thờ từ trên cao |
Gọi chung là nhà thờ đá Phát Diệm nhưng thực ra đây là một quần thể kiến trúc nhà thờ với 19 hạng mục, trong đó bao gồm: nhà thờ đá (còn gọi là nhà thờ Dâng kính trái tim Đức Mẹ), nhà thờ lớn, phương đình, hệ thống các ao hồ và các bức tượng thánh...
 |
| Phương đình |
 |
| Hồ nước trước Phương Đình |
 |
| Nét đẹp huy hoàng của một không gian tín ngưỡng |
Được xây dựng trên một nền đất yếu, công sức và kỹ thuật xây dựng nên quần thể kiến trúc nhà thờ đá Phát Diệm xứng đáng được coi là một kì công trong ngành kiến trúc - xây dựng Việt Nam. Thời gian dành cho việc xây dựng là 24 năm để hoàn thành nhưng phải mất đến 10 năm dành cho công tác chuẩn bị mặt bằng và vật liệu. Chỉ tính riêng việc vận chuyển các khối đá lớn hàng chục tấn từ Thanh Hóa bằng thuyền bè và sử dụng sức người để xây đặt, lắp ghép trong điều kiện kỹ thuật thi công thô sơ đã cho thấy tầm cỡ của công trình này.
 |
| Một góc phương đình |
Một nét đặc sắc khác trong kiến trúc quần thể nhà thờ đá Phát Diệm là sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc nhà thờ châu Âu và kiến trúc đình, chùa Việt Nam.
 |
| Tượng thánh |
Trong khi rất nhiều nhà thờ khác được xây dựng cùng thời với kiến trúc Gothic, vững vàng và hơi khô cứng thì ở đây, ta thấy xuất hiện những đường đao cong vút như các mái đình, chùa Việt Nam.
 |
| Những mái đao quen thuộc của kiến trúc Việt Nam |
Ngay từ lối vào, cổng ngũ quan của Phương Đình đã làm cho khách thăm quan nhận thấy rõ sự tương đồng với kiến trúc đình chùa Bắc Bộ, tạo cảm giác gần gũi bởi những yếu tố văn hóa bản địa mang lại.
 |
| Trang nghiêm và nhưng gần gũi |
Việc kết hợp giữa hệ thống các hồ trong quần thể cũng thể hiện rất rõ quan điểm phong thủy theo tư duy triết học Á Đông. Đi sâu vào từng chi tiết trang trí, ta cũng thấy được sự góp mặt của các tác phẩm điêu khắc dân gian theo quan niệm này như tứ quý, tứ linh ... và các họa tiết đặc thù cho phong cách kiến trúc Việt.
 |
| Kiến trúc mái dài như đình làng Bắc Bộ |
Sẽ là thiếu sót nếu không nói đến vật liệu xây dựng nên nhà thờ đá Phát Diệm.
Nếu như các nhà thờ khác ở Việt Nam được xây dựng bằng đá hộc và vôi cát thì công trình độc đáo này hầu như được xây dựng bằng đá phiến điển hình là Phương Đình và nhà thờ đá.
 |
| Hùng vĩ và nguy nga |
Nên biết, việc chế tác vật liệu đá khó khăn hơn rất nhiều so với các vật liệu khác. Đó là vấn đề tạo tác, trọng lượng và lắp ghép. Ngoài ra, một công trình được xây dựng hoàn toàn bằng đá rất dễ tạo nên sự khô cứng về đường nét. Nhưng với sự thiết kế hoàn hảo và kĩ thuật của bàn tay những người thợ dân gian, nhà thờ đá Phát Diệm lại có dáng vẻ mềm mại và tú lệ, đã làm nên một kì quan nhân tạo cho vùng đất Ninh Bình.
 |
| Khách du lịch và giáo dân |
Vì những lẽ đó, nhà thờ đá Phát Diệm không chỉ là một công trình tín ngưỡng, điểm tham quan du lịch của du khách gần xa mà còn là đối tượng nghiên cứu của các kỹ sư xây dựng, các kiến trúc sư và các nhà nghiên cứu văn hóa.
| (Bài: Minh Thuật) |
