Theo cụ bà Lý Thị Dinh (75 tuổi), dân tộc Mông, ở xã Cao Chương (Trà Lĩnh) kể cho chúng tôi nghe về cách làm đẹp qua trang phục của phụ nữ dân tộc mình, người Mông có nét văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc từ rất lâu đời, nổi bật là nghệ thuật tạo hình trên nền trang phục, luôn được lưu giữ, bảo tồn và phát huy. Sự tài tình của phụ nữ Mông chính là họ có thể làm ra những bộ trang phục của dân tộc mình bằng chính đôi bàn tay khéo léo. Trước kia, phụ nữ Mông dùng nguyên liệu thiên nhiên là cây lanh để dệt vải. Việc trồng cây lanh dệt vải để làm ra trang phục là công việc hết sức vất vả và cầu kỳ, chính vì vậy nó đòi hỏi sự khéo léo và kiên trì của người phụ nữ.
Vải lanh có độ bền cao, bó lanh cắt về được phơi nắng khoảng 1 - 2 tuần rồi tước sợi, sau đó đưa vào cối giã mềm rồi nối lại. Lanh cuốn thành từng cuộn tròn và mang đi giặt, luộc cho tới khi sợi lanh mềm và trắng thì mang phơi rồi guồng chia sợi trước khi mắc vào khung cửi để dệt nên những tấm vải thật đẹp. Người Mông đánh giá tài năng, vẻ đẹp và đức hạnh của người phụ nữ qua khả năng thêu, dệt và bộ trang phục mặc trong ngày hội. Chị Hoàng Hồng Mỵ, dân tộc Mông hoa ở huyện Thông Nông về làm dâu ở xóm Thang Sặp, xã Cao Chương cho biết: Người phụ nữ Mông giỏi may thêu được cả cộng đồng đề cao, tôn trọng, đây cũng là tiêu chí để các chàng trai lựa chọn cho mình một người vợ chăm chỉ, tốt bụng. Trước khi đi làm dâu, người mẹ tặng cho con gái bộ váy áo coi như của hồi môn. Khi về nhà chồng, cô gái lại thêu dệt váy áo để tặng mẹ đẻ, mẹ chồng và các em của chồng. Không những thế, người phụ nữ khi đã làm mẹ còn có nghĩa vụ dạy bảo con gái trồng lanh và làm thổ cẩm. Trẻ em gái dân tộc Mông ngay từ khi 7 - 8 tuổi đã được mẹ hướng dẫn cách dệt vải, thêu may các hoa văn truyền thống, để tới khi lấy chồng sẽ may được 8 - 15 chiếc váy làm của hồi môn.
Hiện nay, việc trồng cây lanh đã ít dần đi, thay vào đó người phụ nữ Mông mua vải dệt sẵn ở chợ để thêu váy. Hoa văn trên trang phục của người Mông chủ yếu là hoa văn hình học, như: hình chữ nhật, hình vuông, hình thoi, hình xoáy ốc, những mô típ hoa văn được hình thành dưới đôi bàn tay khéo léo, tài tình. Màu sắc chủ đạo được thêu trên váy là màu hồng, xanh, đen, vàng, tím. Đặc biệt, hoa màu đỏ giữ vị trí chủ đạo. Khi thêu, trí tưởng tượng của phụ nữ Mông khá phong phú, họ không có hình mẫu mà vẫn thêu được những họa tiết đẹp, lạ mắt. Đặc biệt là kỹ thuật ghép vải để tạo hoa văn khá độc đáo, hấp dẫn, tạo những khoang màu khác nhau. Khi thêu, họ còn tính toán từng đường kim mũi chỉ, kích thước trên toàn bộ hoa văn trong mảnh vải, vì chỉ cần nhầm một mũi kim là lại phải gỡ ra làm lại.
Trang phục truyền thống của phụ nữ Mông gồm áo xẻ ngực, váy, thắt lưng và xà cạp. Áo có cổ phía trước hình chữ V, hai bên được nẹp thêm vải màu tùy thích, phía sau là một bức thêu hình chữ nhật được trang trí hoa văn hài hòa. Hai ống tay áo thường thêu hoa văn là những đường vằn ngang với đủ màu sắc từ nách đến cửa tay. Đây là nơi hoa văn tập trung nhiều nhất làm nổi bật chiếc áo. Đồng thời, họ còn gắn hạt cườm, kim tuyến lên áo càng làm tăng thêm vẻ đẹp của trang phục. Váy của phụ nữ Mông là váy mở, có nhiều nếp gấp, rộng, khi xòe ra mềm mại như cánh hoa. Phần cạp váy được khâu xếp lại cho vừa một vòng bụng và có hai dây để buộc. Trên nền váy may những sợi chỉ to với nhiều màu. Phần thêu hoa văn được thực hiện ở giữa váy, đây là phần cầu kỳ nhất của bộ váy... Nói đến trang phục của phụ nữ Mông, không thể thiếu được chiếc thắt lưng, là một miếng vải rộng khoảng 6 -7 cm và dài 2m, đoạn giữa được thêu các hoa văn, màu đẹp, quấn ngang bụng làm tôn thêm vẻ đẹp của người phụ nữ và làm cho các thiếu nữ có vóc dáng đẹp hơn. Trong trang phục phụ nữ Mông còn có xà cạp quấn chân. Đồng bào Mông quan niệm, đeo tấm vải che trước váy và quấn xà cạp là thể hiện ý tứ và kín đáo của người phụ nữ. Phụ nữ Mông thường để tóc dài và quấn vòng quanh đầu rồi đội khăn, tạo nên một sắc thái riêng khó nhầm lẫn với các dân tộc khác.
Ngày nay trong xu thế hiện đại, trang phục của phụ nữ Mông vẫn giữ khá nguyên vẹn bản sắc văn hóa dân tộc. Với sự cần cù và trí tượng tượng phong phú, người phụ nữ Mông đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật làm say đắm lòng người. Bạn hãy một lần đến các phiên chợ vùng cao ở Thông Nông, Trà Lĩnh, Bảo Lạc, Bảo Lâm, Hà Quảng... để thưởng thức những điệu khèn ngây ngất, cùng nhâm nhi hương vị nồng say của rượu ngô và đặc biệt được đắm chìm trong vườn hoa thổ cẩm muôn sắc màu để cảm nhận được vẻ đẹp mặn mà của những thiếu nữ miền sơn cước./.
