Có du khách từng nói, di tích núi Phai Vệ trông như một “hòn non bộ” khổng lồ nằm giữa lòng thành phố. Quả thật, nhận xét trên rất có cơ sở. Như được thiên nhiên phú cho, Lạng Sơn nói chung, thành phố Lạng Sơn nói riêng có thế núi, hình sông là “sơn thuỷ hữu tình”. Riêng trên địa bàn thành phố có hai di tích khảo cổ học tiêu biểu là Mai Pha và Phai Vệ.
Di tích khảo cổ học núi Phai Vệ hiện thuộc phường Vĩnh Trại, có vị trí trung tâm, phía Đông thành phố Lạng Sơn. Đây là một trong những di tích khảo cổ học được nhắc đến nhiều cùng với các di tích khảo cổ khác ở các huyện Bình Gia, Bắc Sơn, Văn Quan, Chi Lăng, Hữu Lũng,... Nơi đây, các nhà khảo cổ đã tìm thấy dấu vết cổ sinh vật. Năm 1914, người Pháp đã từng đặt tên cho đường qua núi Phai Vệ là Đại lộ hang động.
Hiện nay, du khách dễ dàng nhìn thấy di tích này khi đến tham quan, du lịch mua sắm ở chợ Đông Kinh – một trong những chợ lớn nhất của tỉnh Lạng Sơn với sự phong phú và đa dạng về mẫu mã, chủng loại hàng hoá cho phép người mua tha hồ lựa chọn. Bởi, di tích núi Phai Vệ ở ngay đối diện với cổng chính vào chợ Đông Kinh. Kế đó là Khu liên hợp thể thao, với sân vận động Đông Kinh vừa được xây mới, là nơi tổ chức nhiều sự kiện thể thao, văn hoá quan trọng. Mới đây nhất, Giải bóng đá hạng Ba toàn quốc diễn ra từ ngày 10 – 24/10/2008 đã được khai mạc và tổ chức thi đấu tại đây.
Cũng chính tại sân vận động Đông Kinh, năm 1960, Bác Hồ lên thăm Lạng Sơn và có bài nói chuyện ý nghĩa với đồng bào các dân tộc Lạng Sơn. Để lưu niệm sự kiện lịch sử này, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Lạng Sơn đã xây dựng khu lưu niệm chủ tịch Hồ Chí Minh ở gần đó, trở thành một điểm sinh hoạt văn hoá, giáo dục truyền thống ý nghĩa. Ngoài ra, thành phố Lạng Sơn còn lấy Phai Vệ đặt tên cho một con đường nằm ngay sát chân núi phía tây, có điểm đầu từ cổng phía Nam của chợ Đông Kinh, là ranh giới hành chính của hai phường Vĩnh Trại và Đông Kinh, như một cách để tôn vinh, khắc ghi những sự kiện lịch sử gắn với di tích.
Có thể nói, cùng với nhiều di tích danh thắng của Xứ Lạng thì di tích khảo cổ học Phai Vệ (TP. Lạng Sơn) có những giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học lớn. Không chỉ có vậy, di tích còn mang ý nghĩa là biểu tượng của Lạng Sơn với lá cờ đỏ sao vàng luôn tung bay phấp phới trên đỉnh núi Phai Vệ.
(Nguồn: Lạng Sơn)
