Cứ mỗi độ xuân sang, có dịp lên những bản vùng cao của người Mông, xa xa đã nghe tiếng khèn vẳng lại, thật thư thái mà yên bình.
Đã có huyền thoại về chiếc khèn và tiếng khèn Mông ấy. Chuyện rằng, ở một bản người Mông nọ, có cô gái miền xuôi rất xinh đẹp lên bản dạy chữ. Cứ mỗi khi cuộc khèn vang lên là cô có mặt, mê mẩn, say sưa theo tiếng khèn. Người già trong bản bảo, cô giáo mê tiếng khèn mất rồi, chẳng về xuôi nữa mà gắn bó hẳn với đất, người bản Mông miền núi cao này. Biết bao cô gái mê mẩn bởi tiếng khèn Mông mà tình nguyện lên những bản vùng cao dạy chữ. Và cũng biết bao cô gái, chàng trai đã nên vợ nên chồng nhờ tiếng khèn Mông dặt dìu ấy.
Chiếc khèn bè đã gắn liền với đời sống của đồng bào Mông. Với các chàng trai Mông, cây khèn là vật bất ly thân. Khi buồn, khi vui họ đều mang khèn ra thổi, gửi cả tâm tư, tình cảm của mình vào tiếng khèn. Trong những dịp lễ, tết, tiếng khèn Mông vang vọng khắp núi rừng. Tiếng khèn như một lời thủ thỉ, nhắn nhủ tha thiết của người con trai gửi đến người con gái mà mình đem lòng thương nhớ.
Dù cuộc sống đã nhiều đổi thay, đâu đó ở những bản người Mông đã biết đến nhiều loại nhạc cụ hiện đại nhưng người Mông vẫn không bỏ chiếc khèn bè của dân tộc mình. Người già vẫn bảo: Tiếng khèn là phần hồn của người Mông, giữ tiếng khèn là giữ lấy bản sắc dân tộc mình. Con trai Mông khi lớn lên là phải biết thổi khèn, nhưng để thổi được những bài khèn hay, dặt dìu, tha thiết khiến người già, trẻ nhỏ nghe thấy phải trầm trồ, thán phục; thiếu nữ nghe tiếng khèn mà ngẩn ngơ thì cả bản chỉ một vài người. Những chàng trai Mông thổi khèn hay, múa khèn dẻo luôn nhận được sự quý mến, nể phục của nhiều người.
Người Mông ăn tết từ tháng 12 âm lịch kéo dài đến tận ngày tết Nguyên đán. Nếu có dịp lên bản người Mông trong những ngày tết ấy, bạn sẽ nghe được tiếng khèn gọi bạn, tiếng khèn tự tình của những chàng trai và cả tiếng khèn mừng vui được mùa, mừng cuộc sống no ấm đang về vọng khắp núi rừng.
(Nguồn: Điện Biên Phủ)
