Nhật Bản có nhiều thành quách. Thành quách là lịch sử và là vẻ đẹp của đất nước Nhật Bản. Thành quách đã trở thành biểu tượng của các địa phương và những người sống quanh chúng; cũng chính vì thế thành quách chiếm một chỗ đứng đặc biệt trong trái tim người Nhật.
Thời tiền sử người Nhật đã đào hào, đắp lũy để bảo vệ làng mạc.
Từ cuối thế kỷ thứ 7, khi Nhà nước pháp quyền Nhật Bản ra đời, họ đã xây dựng một số công sự phòng thủ quốc gia để đề phòng những cuộc tấn công từ các nước láng giềng.
Thời trung cổ và thời võ sĩ, thành quách đóng vai trò quan trọng hơn, vì thế được xây dựng nhiều và lớn hơn.
Vào thời chiến quốc, giữa thế kỷ 15 đến cuối thế kỷ 16, các xứ quân tranh giành quyền bính đều xây thành trong vùng cai trị của mình.
Thành Azuchi của tướng quân Oda Nobunaga và thành Osaka của tướng quân Toyotomi Hideyoshi được xây dựng thật hùng vĩ thời này, đã trở thành mẫu mực cho các thành quách được xây dựng về sau.
Thành quách xây dựng thời chiến quốc và vào thời Edo sau thường có một tháp chính nhiều tầng gọi là Thiên thủ các (Tenshukaku), làm tháp canh và sở chỉ huy khi lâm trận, về sau trở thành biểu tượng quyền bính của vị chủ thành. Vách bên ngoài tháp được đắp vữa chống lửa, mầu vữa tạo vẻ đẹp hấp dẫn.
Tường thành có các lỗ châu mai hình tròn, vuông hoặc tam giác để bắn súng hoặc phóng lao vào kẻ tấn công.
Cổng thành và lối đi trong thành được bố trí như trận đồ bát quái, không cho kẻ thù có thể tiến vào thành theo một đường thẳng dễ dàng.
Mọi thứ, ngay cả mỗi gốc cây cũng là những vị trí có ý đồ phòng thủ. Khu vực chung quanh tháp chính là bản doanh (honmaru) là nơi quan trọng nhất trong thành. Khu nhị doanh và tam doanh thường được bố trí như hình xoáy trôn ốc, cùng với tây doanh là nơi ở của vị chủ tướng cùng gia đình, thân nhân của họ. Quanh thành có hào nước, vững chắc hơn bởi những bức tường nền đá, lũy cao chặn giữa các doanh và lối đi.
Tường thành có phần gốc xây bằng đá, càng lên cao tường thành càng dốc, đoạn trên cùng gần như thẳng đứng, ngăn chặn quân địch càng hữu hiệu. Các hào nước có khi được dẫn nước sông vào, vừa ngăn quân địch vừa là đường tuần soát ngoài thành.
Bước vào thế kỷ 17, Nhật Bản bắt đầu một thời đại hòa bình kéo dài 270 năm, thành quách xây không thiên về công dụng phòng vệ, kiến trúc mỹ lệ của chúng tượng trưng cho tinh thần võ sĩ và danh tiếng của địa phương.
Ðịa hình là một đặc trưng quan trọng của thành quách Nhật Bản.
Có ba loại thành chính: Sơn thành được xây trên núi và dùng dốc núi để phòng thủ; bình thành xây trên vùng đất bằng và bình sơn thành xây trên đồi trong một vùng đất bằng.
Thành Himeji ở miền tây Nhật Bản thuộc loại thứ ba. Thành xây trên ngọn đồi Hime-yama nằm giữa một cánh đồng. Thành Himeji là thành lớn nhất còn nguyên vẹn tại Nhật Bản, cũng là thành đẹp nhất của nước này, được đăng ký là Di sản văn hóa thế giới.
Ðến Nhật Bản không thể không đến thăm thành cũ Edo, nay là hoàng cung, tọa lạc ngay trung tâm Thủ đô Tokyo. Nơi đây từ năm 1457, Ota Dokan cho xây một pháo đài. Tokugawa Ieyasu sau khi thiết lập chế độ Mạc Phủ vào năm 1603 đã cho mở rộng pháo đài, biến nó thành một ngôi thành rộng lớn.
Thành Edo là nơi ở của chúa Mạc Phủ và là trung tâm quyền lực chính trị ở Nhật Bản cho đến khi sụp đổ vào năm 1868 trong cuộc canh tân Minh Trị.
Khuôn viên thành Edo rộng tới cả triệu mét vuông và được coi là thành rộng nhất trên thế giới. Khi Nhật hoàng Minh Trị dời đô từ Kyoto đến thì nơi đây trở thành hoàng cung.
Ngày nay, một phần của doanh chính, doanh thứ hai và thứ ba được mở cửa cho công chúng vào thăm quan, là nơi vui chơi, nghỉ ngơi thư giãn của dân Tokyo và khách đến từ mọi miền nước Nhật.
Nhật Bản có đến hơn ba trăm thành quách, nhưng người ta điểm có 24 cổ thành đẹp nhất, nằm rải rác ở khắp nước. Trải qua mấy trăm năm lịch sử, trên một đất nước giữa biển khơi với nhiều trận động đất, nhiều vụ hỏa hoạn khiến cho nhiều thành quách bị thiêu hủy, bị san bằng không chỉ một lần. Ví như thành Osaka ở tỉnh Osaka được Toyotomi xây dựng năm 1585, với đội thợ hai, ba chục nghìn người làm cật sức suốt hai năm trời mới hoàn thành thì năm 1615 bị đốt cháy khi Toyotomi bị lật đổ; được xây dựng lại nhưng đến 1665 tháp chính một lần nữa bị thiêu. Những gì còn lại đến 1868 cũng bị thiêu rụi. Tháp chính thành Osaka hiện nay được xây lại vào năm 1931 bằng bê-tông cốt thép.
 |
| Lâu đài Matsuyama. |
Chiến tranh thế giới lần thứ hai, một lần nữa san bằng nhiều thành quách của Nhật Bản. Sau chiến tranh nhân dân các địa phương thúc giục chính quyền và xin xây lại các thành bị đổ nát.
Việc xây dựng lại ngọn tháp chính của thành Kakegawa là một điển hình. Ngọn tháp chính ban đầu được xây dựng vào triều đại Azuchi - Momoyama (1568 - 1600) đã bị chiến tranh phá sập, người dân lên tiếng xin xây dựng lại. Bà Shiraki tâm thành hiến tặng 500 triệu yên mong được sử dụng cho thành phố quê hương.
Hội đồng thành phố coi đây là cơ hội thỏa mãn nhu cầu của nhân dân xây lại tòa tháp chính của khu thành cổ, vận động dân góp thêm được 250 triệu yên nữa, số còn lại ngân sách địa phương đài thọ, và việc xây dựng tòa tháp đã hoàn thành với chi phí lên tới 1,1 tỷ yên. Một đội tình nguyện viên người địa phương được thành lập để chăm sóc, quản lý, mở cửa hướng dẫn cho du khách.
Ở Nhật Bản thành phố nào có thành quách đều là một lợi thế cho ngành du lịch. Những khu phố cổ nằm quanh các tường thành được bảo tồn, tôn tạo và làm cho hấp dẫn thêm lên.
Sở Kế hoạch đô thị thành phố Odawara vừa cho tôn tạo các khu phố cổ, bảo tồn và tái thiết các ngôi nhà võ sĩ cùng các cửa tiệm cũ, vừa phối hợp với các doanh nghiệp khuyến khích những kiến trúc tạo bộ mặt cổ xưa phù hợp để điểm trang một chút dáng dấp thành quách cho các trạm điện thoại, trạm chờ xe buýt và các tiện nghi khác trên trục đường cái quan cũ, nhằm cổ suý lòng tự hào công dân và làm cho Odawara hấp dẫn hơn.
Người dân Nhật muốn tôn tạo, phục dựng lại những thành quách đã đổ nát trong quá khứ chiến tranh hay thiên tai, động đất, dù thành xưa chỉ còn lại một móng tường hay một con hào.
Họ yêu quý, trân trọng những thành quách cũ, cũng muốn xây thêm những "thành quách" mới có kiến trúc hiện đại như trụ sở cơ quan, biệt thự, nhà hàng cũng được xây dựng theo kiểu thành quách xưa.
"Thành Toyota" được xây dựng năm 1997 bằng bê-tông cốt thép, ngọn tháp chính cao tới 23 mét và giống như bất kỳ ngôi thành thực thụ nào, được dùng làm chi nhánh Toyota của hãng Saporo Kani Honke. Ông Kani Tsuyoshi thì xây trên toàn bộ nền đất 1.300 mét vuông của mình một "nhà thành". Tháp chính cũng vươn cao ba tầng, cũng có doanh chính, doanh hai, doanh ba và tây doanh. Trên đỉnh tháp chính cũng có hai viên ngói hình con cá lấp lánh ánh vàng như một ngôi thành Nhật thật sự. Ông Kani muốn cộng đồng sử dụng ngôi thành của ông để hội họp hay tổ chức những buổi tiệc, vui chơi giải trí, làm trung tâm sinh hoạt văn hóa của dân thành phố.
Hình mẫu nhiều thành quách được đúc thành quà lưu niệm, được thể hiện trên tem bưu chính, trên các tờ lịch, trên bản đồ nhiều thành phố của Nhật Bản.
Các thành quách trên đất Nhật ngày nay luôn là những điểm du lịch hấp dẫn.
Người ta đến thăm thành quách để thưởng thức nét đẹp của các công trình kiến trúc, tìm hiểu kiến thức và kỹ thuật của người xưa.
Mỗi ngôi thành đều ẩn chứa một quá khứ hào hùng hoặc là một thảm kịch tang thương.
Cảnh cũ cũng làm sống lại trong người xem hình ảnh những chiến trường thời trung cổ và cận đại cũng như những người thợ đã làm nên những thành quách này. Cảnh xưa vẫn đem lại một cảm giác thích thú cho tất cả những người đến thăm.
(Nguồn báo nhân dân)
